Bệnh tai biến mạch máu não

TỔNG QUAN VỀ BỆNH TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO

Tai biến mạch máu não hay đột quỵ não được biết đến là “kẻ giết người thầm lặng” trong xã hội hiện nay. Là một trong ba nguyên nhân gây tử vong hàng đầu thế giới, tai biến mạch máu não trở thành nỗi ám ảnh cho con người đặc biệt là những bệnh nhân cao huyết áp. Theo thống kê tại một số trung tâm tim mạch cho thấy 30% những người ở lứa tuổi 25 - 40 tuổi có nguy cơ bị tai biến mạch máu não. Điều này cho thấy căn bệnh này ngày càng có xu hướng trẻ hoá và không có dấu hiệu dừng lại về tỷ lệ bệnh nhân.

I. TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO – SÁT NHÂN THẦM LẶNG 

Không phải ngẫu nhiên mà tai biến mạch máu não lại là một trong ba nguyên nhân gây ra tử vong hàng đầu hiện nay. Theo thống kê năm 2015, mỗi năm Việt Nam có hơn 200.000 người bị tai biến mạch máu não, hơn 50% trong số đó tử vong và 90% số người sống sót sau đột quỵ phải sống chung với các di chứng về thần kinh và vận động. 

1. Tai biến mạch máu là gì?

Tai biến mạch máu não (hay còn gọi là đột quỵ não) là một hội chứng lâm sàng của hiện tượng đột ngột mất chức năng não cục bộ cấp tính kéo dài trên 24 giờ hoặc gây tử vong trong 24 giờ. Tình trạng não thiếu sót chức năng, bị tổn thương do nguyên nhân mạch máu (thiếu máu não hoặc chảy máu não) gây ra triệu chứng thần kinh khu trú hoặc toàn thể biểu hiện nhanh, không do chấn thương.

Là bệnh lý do tổn thương não đột ngột bởi các mạch máu bị vỡ hoặc tắc nghẽn. Máu không thể mang oxy và chất dinh dưỡng lên nuôi não dẫn đến tình trạng thiếu máu não. Lúc này não sẽ ngừng hoạt động hoặc chết đi trong vài giây đến vài phút. Các phần não khi bị chết thì phần cơ thể tương ứng cũng theo phản xạ ngừng hoạt động. Một vài biểu hiện thường thấy như: liệt nửa người, hôn mê, mất cảm giác, khó nói hoặc không thể nói,... Tai biến mạch máu não gồm 2 loại:

• Xuất huyết não: Xảy ra khi máu thoát khỏi thành mạch chảy vào nhu mô não.
• Nhồi máu não hoặc thiếu máu não cục bộ (nhũn não): xảy ra khi một nhánh mạch bị tắc nghẽn, tại nhánh đó bị thiếu máu và gây hoại tử.

2. Yếu tố làm tăng nguy cơ bị tai biến mạch máu não?

Tai biến mạch máu não không phải căn bệnh tự nhiên sinh ra, nó là hậu quả kéo theo từ các căn bệnh có sẵn trong cơ thể. Nhiều người xem đây là “kẻ giết người thầm lặng” bởi quá trình ủ bệnh lâu dài nhưng chuyển biến đột ngột, ít triệu chứng lâm sàng. Dưới đây là một vài nguyên nhân chính dẫn đến chứng bệnh tai biến mạch máu não.

Thiếu máu não cục bộ

• Huyết khối xơ vữa động mạch: gây tắc mạch tại chỗ hoặc lấp mạch từ động mạch đến động mạch.
• Các chứng bệnh về tim gây lấp mạch máu não: Tim là nguồn co bóp và đẩy máu di chuyển đến các cơ quan, khi mắc bệnh thì quá trình co bóp theo đó bị cản trở. Lượng máu di chuyển đến các cơ quan không đủ dẫn đến tình trạng thiếu máu não cục bộ.
• Bệnh lý mạch máu nhỏ do cao huyết áp: Đây là căn nguyên hàng đầu của tai biến mạch máu não. Cao huyết áp làm gia tăng tác động của máu lên các thành mạch và gây ảnh hưởng đến các cơ quan hoạt động của cơ thể. Người cao huyết áp có nguy cơ mắc tai biến mạch máu não gấp 2, 3 lần so với người bình thường.

Nguyên nhân dẫn đến tai biến mạch máu não 

Xuất huyết não

• Ở người trung niên và lớn tuổi:  tăng huyết áp là nguyên nhân chủ yếu. Đặc biệt là dạng tăng huyết áp kịch phát kết hợp cùng xơ vữa động mạch và đái tháo đường. Còn ở người già nguyên nhân có thể là thoái hóa dạng bột và u não.
• Ở người trẻ: chủ yếu do dị dạng động, tĩnh mạch, phình mạch, các chứng rối loạn do đông máu.

Xuất huyết khoang dưới nhện

• Nguyên nhân chính: là do vỡ túi phình động mạch.
• Nguyên nhân ngoài ra: do dị dạng tĩnh mạch, rối loạn đông máu, chấn thương,...

Các nguyên nhân khác 

Bên cạnh các nguyên nhân chủ quan thì nguyên nhân khách quan chủ yếu do cơ thể chịu tác động của môi trường, tác nhân xấu do con người áp dụng, chế độ sinh hoạt, dinh dưỡng, chưa hợp lý.

• Hút thuốc lá quá nhiều là tác nhân hàng đầu gây tai biến mạch máu não. Khi hút thuốc là tăng quá trình xơ vữa động mạch, gây rối loạn mỡ máu và nguy cơ hình thành máu đông.
• Các yếu tố khác như lạm dụng thuốc tránh thai, sử dụng rượu bia, chất kích thích và thói quen sinh hoạt không lành mạnh cũng là nguy cơ gây tai biến

Tai biến mạch máu não theo cách hiểu của y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền thì tai biến mạch máu thuộc phạm trù trúng phong. Trong đó trúng phong có 2 dạng là nội phong và ngoại phong. Bệnh tai biến mạch máu não thuộc thể nội phong. Trong đó, thể nội phong lại chia thành 2 chứng là bế chứng và thoát chứng.

• Tai biến mạch máu não do trúng nội phong dạng bế chứng là do phong động, đàm nghịch. Biểu hiện của người bệnh khi gặp dạng này sẽ là thần chí hôn mê, người nóng, răng cắn chặt, hai tay nắm chặt, đờm rãi ủng tắc, mạch huyền cấp hay hồng sát. Nếu do phong đởm hoặc nhiệt đởm thì có thể kèm theo dương bế.
• Tai biến mạch máu não do trúng nội phong  dạng thoát chứng là do chân khí bạo tuyệt. Biểu hiện của người bệnh khi gặp dạng này là vã mồ hôi thành giọt, tay chân lạnh ngắt, mắt nhắm nhưng miệng há, tay xòe duỗi, hơi thở yếu ớt, đại tiểu tiện không tự chủ.​

3. Đối tượng nào có nguy cơ mắc phải tai biến mạch máu não?

Tai biến mạch máu não là căn bệnh không loại trừ bất kì ai bởi rất nhiều yếu tố tiềm ẩn gây bệnh. Đặc biệt hiện nay căn bệnh này ngày một phổ biến và có xu hướng trẻ hoá. Dưới đây là những nhóm người dễ mắc tai biến mạch máu não:

• Người cao tuổi (trên 50 tuổi) có nguy cơ mắc bệnh cao hơn người trẻ, tỉ lệ mắc bệnh ở nam cao hơn nữ.
• Người cao huyết áp, khi huyết áp thay đổi đột ngột dễ dẫn đến tai biến.
• Người mắc bệnh tim mạch và các bệnh liên quan đến hệ thống tuần hoàn, mỡ máu, nhồi máu cơ tim, bệnh mạch vành.
• Người béo phì và đái tháo đường cũng dễ mắc các bệnh về tai biến.
• Những người có tiền sử gia đình mắc bệnh đột quỵ, mỡ máu, ít vận động, sử dụng nhiều chất kích thích cũng nên chú ý.
• Người tỉ mỉ, hay tính toán, nghĩ ngợi, dễ xúc cảm, những người luôn phải đối diện với các tác nhân tâm lý, hồi hộp, căng thẳng, hay bi quan. 
   

4. Nhận biết dấu hiệu, triệu chứng của tai biến mạch máu não

Các triệu chứng bệnh tai biến mạch máu não cần lưu ý 

Là căn bệnh nguy hiểm hàng đầu lại có rất ít triệu chứng lâm sàng trước khi bộc phát nên có nhiều đối tượng bệnh nhân đang khoẻ mạnh mà đột ngột bị tai biến mạch máu não, không kịp hỗ trợ điều trị dẫn đến nguy hiểm tới tính mạng. Dưới đây là một số triệu chứng của tai biến mạch máu não mà bạn nên lưu tâm.

Chảy máu não

Hiện tượng thường gặp là chảy máu não vùng trong do tăng huyết áp ở người cao tuổi (chiếm 75%). Nó là những cơn ù tai, đau đầu đột ngột, đạt cường độ nặng nề từ những phút đầu và kéo dài hàng giờ.

-  Ở giai đoạn đầu thường rất đột ngột, bệnh nhân ngã vật, đầu đau như búa bổ và hôn mê nặng. Nhưng cũng có thể giai đoạn đầu bằng cơn đau dữ dội và đỡ dần trong 1-2 giờ. Ba hội chứng nổi bật là hôn mê, liệt nửa người và rối loạn thực vật. 

-  Nếu bệnh tiến triển có đến khoảng 2/3 bệnh nhân tử vong. Tử vong thường xảy đến từ giờ đầu hoặc cuối tuần đầu. Sau 10 ngày đầu đỡ nguy hiểm hơn nhưng vẫn có thể tử vong vì các biến chứng khác. Về sau có thể tái phát và để lại nhiều di chứng nặng nề.

Chảy máu màng não

Biểu hiện là cơn nhức đầu đột ngột, dữ dội sau đó mất dần ý thức. Với các hội chứng như rối loạn ý thức, rối loạn thần kinh thực vật, hội chứng màng não. Với trường hợp nặng có thể hôn mê, sốt cao, tử vong. Nhiều người bệnh qua khỏi nhưng mắc những di chứng như nhức đầu, rối loạn tâm thần. Bệnh có thể tái phát, và lần sau lúc nào cũng nặng hơn lần trước. 

Khối máu tụ trong não

Hay còn gọi là máu tụ tự phát trong não. Người bệnh khi bị máu tụ cần đường giải quyết ngay bằng cách phẫu thuật kịp thời. Triệu chứng là những cơn hôn mê ngắt quãng đến vài ngày rồi tỉnh, rồi lại hôn mê triền miên. Cũng có khi hôn mê sau khi đã liệt nửa người. Khối máu tụ có thể to dần như một khối u. 

Nhũn não

Có hai trường hợp là tắc mạch và lấp mạch. Tùy vị trí tổn thương mà có những hội chứng lâm sàng khác nhau. Ở giai đoạn phát bệnh có thể hôn mê vừa hoặc nhẹ, rối loạn thực vậy ở mức trung bình. Nếu qua được giai đoạn cấp tính bệnh sẽ dần phục hồi nhưng để lại di chứng. Phải đề phòng các biến chứng do nằm lâu, có thể là mất lời nói vận động.

5. Biến chứng nguy hiểm từ căn bệnh tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não qua đi hầu hết đều để lại di chứng. Tùy thuộc vào mức độ bệnh mà người bệnh có thể gặp các di chứng nặng nhẹ khác nhau. Những di chứng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của  người bệnh, trở thành áp lực đối với người thân, người chăm sóc. Các di chứng do bệnh tai biến mạch máu naox có thể xảy ra như sau:

Liệt nửa người

Liệt nửa người dẫn đến tàn tật là di chứng  nặng nề nhất của tai biến, khiến bệnh nhân khó khăn trong vận động. Người bệnh không thể tự chăm sóc bản thân mà phải phụ thuộc vào người khác. Bên cạnh đó do việc nằm nhiều mà người bệnh có thể gặp thêm các biến chứng như viêm loét da, viêm đường tiết niệu, nhiễm trùng….có thể gây ra tử vong.

Rối loạn nhận thức

Do tế bào não bị tổn thương  nên người bệnh hay quên, suy giảm trí nhớ, luôn trong trạng thái không tỉnh táo, lơ mơ…lâu dần bệnh sẽ phát triến thành sa sút trí tuệ, khiến người bệnh không hiểu được lời nói của người khác, mất khả năng nhận biết không gian, thời gian, quên mất khả năng chăm sóc bản thân: tắm giặt, vệ sinh cá nhân…mọi sinh hoạt đều phải dựa vào người khác.

Rối loạn ngôn ngữ

Sau cơn tai biến, bệnh nhân có thể gặp tổn thương dẫn đến rối loạn ngôn ngữ. Trong trường hợp này, người bệnh khó biểu đạt được suy nghĩ thành lời nói, nói ngọng, nói lắp, âm điệu và ngữ điệu biến đổi. Người bệnh dễ bị cô lập, khó hòa nhập với cộng đồng, từ đó có thể bị trầm cảm.

Rối loạn thị giác

Bệnh nhân tai biến có thể bị rối loạn thị giác, khiến cho mắt nhìn mờ một bên hoặc cả hai bên.  Nặng hơn, người bệnh có thể mù một phần hoặc toàn bộ, mắt thâm quầng, đau mắt.

Rối loạn cơ tròn

Khi có biểu hiện rối loạn cơ tròn, người bệnh sẽ xuất hiện các triệu chứng tiểu khó, bí tiểu, đại tiểu tiện không tự chủ, đại tiện bí….ảnh hưởng đến quá trình chăm sóc người bệnh..

Những biến chứng nguy hiểm sau tai biến mạch máu não đều ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tinh thần và phí tổn tài chính cho người bệnh, gia đình và xã hội. Vì vậy các phương pháp điều trị tai biến mạch máu não cần phải tiến hành ngay từ đầu thì người bệnh mới có khả năng phục hồi bệnh, tiết kiệm chi phí.